تاریخچه چاپ سیلک

سیلک اسکرین که یکی از روش‌های بسیار مرسوم چاپ پارچه به شمار می‌رود، قدمتی دیرین دارد. چاپ سیلک اسکرین در ایران نیز روشی محبوب و کارآمد است که امروزه توسط ماشین‌آلات انجام می‌شود و حتی در خانه نیز قابل انجام است. سیلک اسکرین طی سالیان متمادی و با تغییرات فراوان به شکل کنونی درآمده است. در این میان اطلاع از تاریخچه‌ چاپ سیلک خالی از لطف نیست و شما را با نحوه‌ی شکل‌گیری و رواج این هنر بی‌بدیل آشنا می‌سازد. با مطالعه‌ی این تاریخچه انگشت تحیر به دهان خواهید برد و متوجه خواهید شد که مسیر تکامل این هنر تا چه میزان طولانی بوده است.

عکس از میز چاپ سیلک

منشا سیلک اسکرین و گذشته‌ای مبهم

تاریخچه‌ چاپ سیلک اسکرین فراز و نشیب‌های فراوانی دارد. حتی منشا آن نیز به صورت دقیق مشخص نیست و حدس و گمان‌های بسیاری در این زمینه وجود دارد. این شیوه از جایی آغاز شد و در جایی دیگر گسترش یافت و در نقطه‌ای دیگر تغییر کرد. در حقیقت این شیوه‌ی چاپ از میان شهرها و کشورها و قاره‌ها گذشته است و دستخوش تغییرات فراوانی شده است. داستان خلق و تحول سیلک اسکرین بسیار مفصل است. بسیاری بر این عقیده‌اند که این شیوه‌ی چاپ قدمتی فراوان دارد؛ منتهی در ابتدا به شکلی که آن را امروزه می‌بینیم نبوده است. در حقیقت در آغاز به منظور ترسیم طرح‌هایی بر روی سفال و یا حتی دیوارها به کار می‌رفت. آن‌چه که امروزه به نام سیلک اسکرین می‌شناسیم با آن‌چه که در آغاز پدید آمد بسیار متفاوت است و فقط مبنای مشترک با آن دارد.

تاریخچه چاپ سیلک

منشا هنر چاپ پارچه را می‌توان همان شیوه‌های سنتی چاپ با گرته‌برداری و یا شابلون دانست. باستان‌شناسان مدارکی یافته‌اند که نشان می‌دهد صنعت چاپ از دیرباز وجود داشته است. اما نخستین کسانی که آن را بنا نهادند چه کسانی بودند؟ نقوشی که بر دیواره‌ی غارها با استفاده از رنگدانه‌های طبیعی پودر شده ترسیم شده است خود حاکی از آن است که عمل گرته‌برداری به چه زمان‌هایی برمی‌گردد. هرچند در این شیوه ممکن بود طرح نهایی همان طرحی که در ذهن فرد رسّام بوده نباشد، اما می‌توان این شیوه را روشی پیشگام در چاپ دانست.
در تاریخچه چاپ سیلک اسکرین می‌توان نقش بومیان جزایر فیجی را اساسی دانست. مردمان جزایر فیجی نخستین بار از برگ‌های درخت موز استفاده کردند. آن‌ها این برگ‌ها را برش می‌زدند و با اشکال ساخته شده شابلون درست می‌کردند و از طریق رنگ‌های گیاهی به رنگ‌آمیزی می‌پرداختند. بدین صورت که با فشار رنگ بر روی آن ورقه‌ی شابلونی باعث چاپ طرح می‌شدند. طرح‌های تکراری و نقوش منظم نشان می‌دهد که استفاده از استنسیل (یا همان گرته‌برداری و شابلون) تا چه اندازه مورد استفاده بوده است. سلسله‌های باستانی چین نیز سفال‌های خود را به کمک موی انسان رنگ‌آمیزی و طراحی می‌کردند. روند کار به این صورت بود که با کمک مو یا ابریشم طرحی را می‌کشیدند. سپس طرح را روی سفال می‌گذاشتند و رنگ را روی آن می‌ریختند. رنگ را با فشار روی منافذ میان طرح هدایت می‌کردند و نقوش منعکس می‌شدند. این شبکه‌ی ابریشمی همان شابلون یا استنسیلی بود که امروزه اساس سیلک اسکرین است.

دو مرد ر حال انجام چاپ سیلک اسکرین

تحول سیلک اسکرین و آینده‌ای درخشان

در سال 1907 شخصی به نام اورل اشتاین که باستان‌شناس و مستشرق بلندآوازه‌ای بود بر مبنای یافته‌های خود اذعان داشت که خاستگاه این هنر در چین باستان بوده است. وی در غارهای هزار بودای چین شابلون‌هایی مهر و موم شده یافت که در پشت دیوارهایی که با همان شابلون‌ها منقش شده بود پنهان شده بودند. این شابلون‌ها با استفاده از کاغذ‌های ضخیم و مقاوم و یا استخوان و چوب ساخته شده بودند. تاریخ نشان می‌دهد که عمر ورقه‌های به کار برده شده در سیلک اسکرین به حدود 500 تا 1000 سال بعد از میلاد مسیح می‌رسد. هرچند مدرکی در دسترس نیست که ثابت کند این شیوه تا پیش از آن زمان مورد استفاده نبوده است.

کاروان‌های بسیاری که از مناطق مختلف به منظور تهیه‌ی ادویه و ابریشم راهی مشرق‌زمین می‌شدند، در راه بازگشت این هنر شگرف را نیز با خود به سرزمین‌هایشان می‌بردند. سیامیان (مردمان تایلند امروزی)، ایرانیان، هندیان، سوریان و مصریان از جمله مردمانی بودند که با استفاده از روش گرته‌برداری به چاپ پارچه روی آوردند. روم و بیزانس نیز به احتمال بسیار قوی و فراوان از طریق راه ابریشم با این روش آشنا شدند و آن را در میان اروپاییان ترویج دادند. منشا استفاده از این شیوه در نیمه‌ی جنوبی کره‌ی زمین، مبهم است ولی با این حال حتی مردمان آمریکای جنوبی نیز از این روش به منظور چاپ پارچه بهره جسته‌اند. در میان تمدن به جا مانده از مردمان پرو، صفحه‌ی نقره‌ای یافت شده است که منقش به نقوشی است که با گرته‌برداری آراسته شده است. برخی گمانه‌زنی‌هایی می‌کنند که منشا سیلک ‌اسکرین به 1200 سال بعد از میلاد مسیح یعنی عصر یخبندان برمی‌گردد.

عکس برای تاریخچه چاپ سیلک

تاریخچه چاپ سیلک اسکرین با جزئیات:

با اشغال پرو و تصرف آن توسط اسپانیا، حاکمان این سرزمین مجذوب پارچه‌ها و نقوش رنگارنگ آن شدند و به استفاده از آن ترغیب شدند بیشترین میزان به کارگیری گرته برداری در میان کشورهای اروپایی در فرانسه یافت شده است. چندین مجسمه از کشور فرانسه در یک موزه‌ی قرون وسطایی در نیویورک موجود است. یکی از این مجسمه‌ها مربوط به مریم مقدس و مسیح می‌باشد که نشانه‌هایی از طراحی با استنسیل بر روی آن مشخص است. طراحی لبه‌های لباس مریم مقدس که با نقشی تکراری مزین شده است برگی از تاریخچه چاپ سیلک به شمار می‌رود. باستان‌شناسان معتقدند این مجسمه مربوط به قرن 14 می‌باشد. مدارک و شواهد دیگری موجود است که نشان می‌دهد استفاده از شابلون در اروپا رواج داشته است.

در تاریخچه چاپ سیلک اسکرین آمده است که در تولید انبوه رنگ‌آمیزی تصاویر مذهبی نیز از این شیوه بسیار استفاده شده است. در حدود نیمه‌ی نخست قرن 17 کاغذ‌دیواری‌هایی با نقوش تکراری پدید آمد. در آن روزگاران کاغذ دیواری به صورت تکه‌های کوچک ایجاد می‌شدند که گاه آن‌ها را بر روی بوم می‌چسباندند و به آسانی به دیوار متصل می‌کردند.
استفاده از شابلون با تزیین اسباب خانه پا به آمریکا گذاشت. دیدن طرح عقاب فدرال روی میز و صندلی امری عادی بود. نقوش گل‌ها، سبدهای میوه و درختان انگور در میان طرح‌ها جا خوش کردند. تا سال 1787 از شایلون ها تنها برای نقاشی کناره‌ها یا حاشیه‌ی دیوار استفاده می‌شد. چاپ استنسیل بر روی پارچه در ژاپن برای ایجاد دیوار آویخته‌ها و پرده‌ها به کار می‌رفت. شابلون‌های اولیه که از موی انسان بودند رفته‌رفته جای خود را به رشته‌های ابریشم دادند. به این دلیل است که این روش سیلک اسکرین نام گرفت. بسیاری منشا این روش را کشور ژاپن می‌دانند و خاستگاه‌های دیگر را رد می‌کنند. فرانسه، آلمان و انگلستان هر یک مدعی صنعتی کردن سیلک اسکرین بودند. سوابق این گونه نشان می‌دهد که در شهر لیون فرانسه که به شهر ابریشم شهرت دارد در سال 1850 از این شیوه استفاده می‌کردند. در سال 1870 این شیوه در سوئیس و آلمان باب شد و سپس انگلستان نیز از آن بهره جست. اولین سابقه‌‌ی رسمی در تاریخچه چاپ سیلک به انگلستان مربوط است که به سال 1907 و توسط ساموئل سیمون در شهر منچستر برمی‌گردد. شیوه‌ای که وی از آن بهره برد آن چیزی نیست که امروزه به نام سیلک اسکرین می‌شناسیم. سیمون با شیوه‌ی مخصوص به تولید نقوشی بر روی پارچه‌های ابریشم و یا کتان می‌پرداخت و مشتریان وی از طبقه‌ی اشراف‌زادگان بودند.
هرچند نام انگلیسی‌ها درتاریخچه چاپ سیلک اسکرین در شمار افرادی آمده است که تلاش‌های بسیاری برای تحول این صنعت کردند، اما آن‌ها نتوانستند به کسب منافع تجاری برسند. آمریکا نخستین کشوری بود که توانست این امر را محقق کند. در سال 1915 آمریکایی‌ها توانستند پرچم کشورشان را با هزینه‌ای گزاف چاپ کنند. در سال 1924 ادوارد اونز دستگاهی برای چاپ استنسیل ایجاد کرد.

تصویری از چاپ سیلک در دوران باستان

تاریخچه چاپ سیلک اسکرین این‌گونه نشان می‌دهد که تا سال 1927 این شیوه در میان مردم ایالات متحده رواج پیدا کرد. فرانسویان در حدود سال 1920 مجددا تلاش کردند و این بار موفقیت بیشتری در سیلک اسکرین کسب کردند. آن‌ها دریافتند که این روش در مقایسه با روش چاپ با غلتک منجر به تولید نقوش و طرح‌هایی بیشتر در رنگ‌های متنوع می‌شد. سرعت چاپ محدود بود اما تنوع طراح‌هایی که روی روسری، گردنبند و … چاپ میشد منجر به استقبال از این شیوه شد. در حالی‌که فرانسویان از این شیوه در تولیدات هنری بهره می‌جستند آمریکا در جهتی مخالف اقدام به استفاده از سیلک اسکرین کرد و در مصارف صنعتی از آن بهره می‌برد.
تا اوایل سال 1920 در آمریکا همه‌چیز به شکلی مخفی انجام می‌شد تا کسی از جزئیات آن آگاه نشود. سپس افرادی که به این حرفه مشغول بودند دریافتند که چاپ حروف با استفاده از سیلک اسکرین، بسیار آسان‌تر از شیوه‌ی دستی می‌باشد. با افزایش سرعت در به کارگیری این صنعت یکی از مهم ترین اصول چاپ سیلک اسکرین از میان رفت؛ یعنی همان خطوط واضح و مشخص که به واسطه‌ی نقش روی استنسیل پدید می‌آمد. لبه‌های خطوط محو شدند. رنگ‌ها غالبا خشک نمی‌شدند. بعدها برای مقاوم سازی این روش از چسب یا گریس استفاده می‌کردند.
با کوشش‌های فراوان و تکنیک‌هایی که به کار بسته شد و با ظهور و همه‌گیری چاپ سیلک اسکرین انقلابی در صنعت چاپ رخ داد. بعد از جنگ جهانی دوم سیلک اسکرین در اروپا رواج یافت. برخی هنرمندان اروپایی برای ایجاد نسخه‌های چاپی خود از ورقه‌های استنیل بهره می‌بردند. در دهه‌ی 60 با افزایش علاقه به فرهنگ عامه شکل حقیقی سیلک اسکرین رواج یافت. بعدها ظهور ماشین‌های چاپ در مدل‌های مختلف با امکانات فراوان، موجب آن شد تا چاپ سیلک با گذر از مراحل طولانی تغییر و تحول به شکل امروزی رواج یابد.